Một vài bất thường về nhiễm sắc thể, gen gây ảnh hưởng tới sự sản xuất, số lượng và chất lượng tinh trùng.
Nhiễm sắc thể là gì?
Nhiễm sắc thể(NST) được tìm thấy trong mỗi tế bào của cơ thể. Nó mang theo các vật liệu di truyền (gene) qui định tất cả các đặc điểm của con người, bao gồm cả màu tóc, màu mắt, chiều cao và giới tính. Mỗi tế bào trong cơ thể người bình thường có 23 cặp nhiễm sắc thể (tổng cộng 46). Nhiễm sắc thể được tạo thành từ các sợi dài của một chất hóa học gọi là deoxyribonucleic acid (DNA).
Trong số 23 cặp nhiễm sắc thể, có một cặp được gọi là cặp nhiễm sắc thể giới tính vì nó qui định giới tính của một người. Cặp nhiễm sắc thể giới tính ở nữ là XX và ở nam giới là XY. Trong đó một chiếc nhiễm sắc thể giới tính được thừa hưởng từ người mẹ và một chiếc được thừa hưởng từ người cha trong quá trình giảm phân tạo giao tử. Các bà mẹ luôn luôn di truyền cho một nhiễm sắc thể X, nhưng cha có thể di truyền cho con một NST X hoặc một nhiễm sắc thể Y. Nên có thể nói giới tính của con là do người cha quyết định.
Số lượng và cấu trúc nhiễm sắc thể có thể được kiểm tra bằng một xét nghiệm máu được gọi là xét nghiệm nhiễm sắc thể. Đây làm một xét nghiệm đặc biệt, chỉ một số trung tâm xét nghiệm chuyên sâu mới có thể làm được, thời gian từ lúc lấy máu đến lúc trả kết quả cho người bệnh thường kéo dài khoảng 3 tuần.
Gen là gì?
Các gen được tạo thành từ các phân tử ADN và được đặt ở vị trí cụ thể trên các nhiễm sắc thể. Các gen xác định tính chất vật lý của chúng ta và ảnh hưởng đến một số đặc điểm hành vi, tính cách, trí tuệ.
Đôi khi gen DNA bị đột biến, dẫn đến chúng làm việc không đúng cách, gây ra các dị tật bẩm sinh
Một số rối loạn di truyền làm ảnh hưởng tới sự sản xuất tinh trùng, hoặc tắc nghẽn đường vận chuyển tinh trùng
Hay gặp nhất là các đột biến nhiễm sắc thể gây ảnh hưởng tới sự sản xuất tinh trùng, bao gồm:
Vô sinh do đột biến đơn thì ít phổ biến.
Bất sản ống dẫn tinh bẩm sinh làm cho tinh trùng không thể ra ngoài thường do các đột biến xơ nang
Và nhiều rối loạn di truyền khác hy vọng sẽ được tìm thấy trong tương lai sẽ giúp ta giải thích các vấn đề ảnh hưởng tới sản xuất tinh trùng mà hiện nay vẫn chưa tìm thấy nguyên nhân.
Đột biến mất đoạn nhiễm sắc thể Y là gì?
Là tình trạng người nam bị mất một đoạn AND trên nhiễm sắc thể giới tính Y, sự thiếu vật liệu di truyền này gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự sản xuất tinh trùng.
Theo thống kê có khoảng 5% nam giới mang đột biến này có mật độ dưới 5 triệu/ml. Đột biến mất đoạn mất đoạn trên NST Y có hể xảy ra một cách tự nhiên trong quá trình phát triển của phôi thai nên thường người cha và người anh em không bị liên quan, ảnh hưởng gì.
Với sự tiến bộ của y sinh học di truyền, y sinh học phân tử, có nhiều loại đột biến khác nhau trên nhiễm sắc thể Y có thể được tìm thấy với một xét nghiệm máu.
Làm thế nào để điều trị mất đoạn NST Y?
Hiện tại chưa có thuốc, cũng như liệu pháp gì để có thể sửa chữa cho NST Y về bình thường.
Tuy nhiên, khoảng một nửa số nam giới bị đột biến mất đoạn nhỏ trên nhiễm sắc thể Y vẫn có đủ tinh trùng để sử dụng cho ICSI ( Thụ tinh trong ống nghiệm bằng bơm tinh trùng vào bào tương trứng). Tuy nhiên, đứa con trai của họ cũng sẽ mang đột biến này và có khả năng bị các vấn đề về sinh sản sau này .
Bất sản ống dẫn tinh bẩm sinh
Bất sản bẩm sinh ống dẫn tinh là gì?
Bất sản bẩm sinh của các ống dẫn tinh (CAVD – Congenital absence of the vas deferens) là một đột biến di truyền hiếm gặp gây ra vô sinh. Một số bộ phận của đường sinh sản (bao gồm cả các ống dẫn tinh, hầu hết các mào tinh và túi tinh) đã bị thiếu từ khi sinh ra (bẩm sinh). Sự sản xuất tinh trùng thường vẫn xảy ra bình thường nhưng tinh trùng không thể di chuyển từ tinh hoàn ra ngoài khi xuất tinh.
Hầu hết đàn ông bị CAVD có mang đột biến ở gen xơ hóa nang (CFTR – Cystic fibrosis transmembrane conductance regulator). Tuy nhiên, trong hầu hết những người đàn ông bị CAVD, thường không có vấn để gì phổi và ruột – Đây là những cơ quan thường có vấn đề nghiêm trọng do đột biến xơ nang.
Bệnh xơ nang là một tình trạng nghiêm trọng gây ra do đột biến nhất định trong gen CFTR, với các triệu chứng xuất hiện từ đầu đời. Hầu hết đàn ông bị xơ nang cũng có sự vắng mặt của các ống dẫn tinh.
Điều trị bất sản sinh ống dẫn tinh (CAVD) thế nào?
Không có phương pháp điều trị phẫu thuật cho CAVD, Tuy nhiên nếu một người đàn ông thực sự muốn có con, ta có thể tiến hành chọc hút tìm tinh trùng từ mào tinh hoặc tinh hoàn để làm thụ tinh trong ống nghiệm(ICSI).
Những điều cần lưu ý nếu bạn bị CAVD và muốn sinh con?
Bạn và đối tác của mình phải có một xét nghiệm máu để kiểm tra đột biến ở gen xơ hóa nang (CFTR), trước khi bắt đầu làm hỗ trợ sinh sản. Khoảng 1/4 dân số nói chung (kể cả nữ) mang một đột biến CFTR nhưng không biểu hiện ra kiểm hình. Do đó, điều quan trọng là cả hai đều cần được kiểm tra trước khi bắt đầu điều trị IVF(Thụ tinh trong ống nghiệm).
Bạn nên đi khám tư vấn di truyền trước đi bắt đầu can thiệp. Nếu cả hai người đều mang đột biến CFTR, thì có 25% khả năng sẽ di truyền cho con. Trong những trường hợp này bạn nên làm xét nghiệm tiền làm tổ để loại bỏ những phôi mang đột biến. Chỉ có phôi mà không bị ảnh hưởng bởi bệnh xơ nang mới được chuyển vào buồng tử cung của người mẹ.
HỘI CHỨNG DOWN
Hội chứng Down là gì?
Hội chứng Down có thể ảnh hưởng đến cả nam và nữ. Những người bị thừa một nhiễm sắc thể 21 và thường kèm theo một số dị tật bẩm sinh. Chúng thường có đặc điểm kiểu hình đặc trưng và chậm phát triển trí tuệ.
Đàn ông với hội chứng Down cũng có rối loạn sản xuất tinh trùng và thường vô sinh.
Làm thế nào để điều trị cắc vấn đề do rối loạn di truyền?
Hiện không có phương pháp điều trị nào có thể khắc phục các vấn đề vô sinh do đột biến di truyền. Tuy nhiên họ vẫn có thể làm cha nhờ các biện pháp thụ tinh trong ống nghiệm ( IVF, ICSI).
Những người đàn ông có vấn đề về di truyền cần biết những gì?
Một số vấn đề về di truyền, chẳng hạn như đột biến mất đoạn nhỏ trên nhiễm sắc thể Y, có thể truyền lại cho thế hệ sau nếu ta dùng tinh trùng của họ làm IVF hay ICSI. Tuy nhiên, đối với hầu hết những người đàn này họ không hiểu được vấn đề.
Khi xét nghiệm tinh dịch đồ, nếu mật độ tinh trùng < 10tr/ml thì cần phải làm xét nhiệm Nhiễm sắc thể, nếu <5tr/ml thì cần làm thêm cả đột biết mất đoạn trên NST Y
Những người bị CAVD nên làm xét nghiệm đột biến gen CFTR ở cả hai vợ chồng và có tư vấn di truyền để thảo luận về những nguy cơ của bệnh xơ nang mà những đứa con của họ có thể bị mắc, và khả năng phải làm chẩn đoán tiền làm tổ trước khi chuyển phôi.
Bs.Nguyễn Xuân Chúc
Nguồn tham khảo WebMD
(2016-07-09)
(2015-08-18)
(2015-05-15)
(2015-05-06)